Kanun Nasıl Yapılır? Kanun Nedir? Kanun, normlar hiyerarşisinde yer alan, devletin yasama organı tarafından düzeni sağlamada en sık kullandığı hukuki bir metin türüdür. Çoğunlukla metin halinde yani yazılı olmasına rağmen yazısız örnekleri de vardır.
Kanun Nasıl Yapılır?
Birçok konuda hayatımıza önemli derecede düzenlemeler getiren kanunlar milleti temsil eden meclis tarafından belirli süreçler izlenerek yapılmaktadır. Belirli oylama süreçlerinden geçerek Cumhurbaşkanı onayına sunulan bu hukuki metinler hukuk açısından oldukça önemlidir.
Kanunların Yasalaşma Süreci
Kanunların yasalaşma sürecini 4 ana başlıkta toplayabiliriz;
- Kanun Önerisi Aşaması
- Komisyon Aşaması
- Meclis Tarafından incelenme ve Oylama Aşamaları
- Onaylanma ve Yayımlanma Aşaması
Kanun nasıl yapılır sorusunun cevabı bir süreçle açıklanmaktadır. İlgili süreç kanunların yasalaşma süreci olarak adlandırılmaktadır. Kanunların Yasalaşma Süreci şu şekilde işlemektedir;
Kanun Önerisi Aşaması
Kanunun oluşum süreci ilk olarak öneri ile başlar. Eski sistemde bir kanun önerisini Bakanlar Kurulu ya da milletvekillerinin bizzat kendisi verebiliyordu. Yeni kabul gören sistemde Bakanlar Kurulu olmadığından, bu sistemde Bakanlar Kurulu tarafından sunulan “kanun tasarıları” da ortadan kalktı. Fakat milletvekilleri tarafından sunulan kanun teklifi geçerliliğini koruyor.
Komisyon Aşaması
Yasa teklifi önce Meclis Başkanlığı’na sunulur. Meclis Başkanlığı bu teklifi komisyona gönderir. Hangi komisyonun uzmanlık alanına giriyorsa o komisyon süreci devralır. Komisyon gerekli incelemeleri yaptıktan sonra bununla ilgili bir rapor hazırlar. Meclis Başkanlığı’na sunar. Meclis Başkanlığı aldığı raporu tüm milletvekillerine birer tutanak şeklinde dağıtır.
Meclis Tarafından incelenme ve Oylama Aşamaları
Kanun Teklifinin 48 Saat Bekleme Süresi
TBMM İçtüzüğü Madde 52’de belirtildiği üzere Genel Kurula sevk edilen bir komisyon raporu veya herhangi bir metin, aksine karar alınmadıkça dağıtımı tarihinden itibaren kırksekiz saat geçmeden görüşülemez. Bu kuralın içeriği şudur; meclis başkanlığı milletvekillerine raporu sunduktan sonra meclis genel kurulunda o kanun tasarısının görülebilmesi için en az 48 saatin geçmesi gerekiyor. Ama öncelikli görüşme dediğimiz bir istisnai durum var.
Kanun teklifini yapan milletvekilleri veya komisyonun bizzat kendisi başkanlık divanından bu yasama teklifi veya tasarısının 48 saat dolmadan önce görüşülmesi gerektiğini gerekçeli bir şekilde talep edebilir. Bu öncelikli görüşme meclis genel kurulu tarafından oylanır. Kabul edilirse 48 saat beklemeksizin teklif mecliste görüşmeye açılır.
Komisyon Raporunun Genel Kurulda Görüşülme Aşaması
Bekleme süresi sonrasında teklif hakkında genel kurulda görüşmeye başlar. Komisyon raporu her zaman yasa teklifinin kabul edilmesi yönünde bir sonuçla bitiyor olmayabilir. Komisyon yasa teklifi veya tasarısının reddedilmesi gerektiğini de söylüyor olabilir. Burada bakılacak olan komisyonun raporu Ret yönünde bir raporunu kabul yönünde bir rapor mu olduğudur.
Komisyonun Ret yönündeki kararına karşılık mecliste karşımıza iki farklı durum ortaya çıkar. Mecliste bu komisyon raporuna direkt oylama yapılır. Komisyonun raporu kabul mü ret mi diye.
- Komisyonun ret kararı verdiği rapora kabul (Rapor Doğru) kararı çıkarsa; Teklif direk reddedilmiş olur.
- Komisyonun ret kararı verdiği rapora ret kararı çıkarsa; Komisyon raporu iptal edilir. Teklif komisyona geri yollanır. Yeniden o yasa teklifinin üzerinden geçilir ve tekrardan o süreç en baştan başlar.
- Komisyonu raporu teklifin kabulü yönünde ise, Mecliste bunu kabul ederse, bu sefer yasa teklifinin veya tasarısının meclis genel kuruluna görüşülmesine başlanır. Ama komisyonun raporu kabul yönünde olmasına rağmen meclis ret ederse teklifin reddedildiğine kadar verilir ve bir tam yıl geçmeksizin bir daha aynı konuda meclis genel kuruluna yasa teklifi veya tasarısı sunulamaz.
Yasama dönemi bitmiş ve yeni bir yasama dönemi başlamışsa orada bir tam yılın geçmesini beklemeksizin aynı konuyla ilgili teklif ya da tasarı sunulabilir.
Genel Kurulda Genel Görüşme Aşaması
Genel kurul tarafından önce kanun teklifinin bütün maddeleri için görüşülür. Yani kanun bir bütün olarak görüşülür. Bunun sonucunda oylama yapılır. Maddelere geçelim mi yoksa geçmeyelim mi anlamında bir oynama. Eğer maddelere geçilmesi yönünde kabul kararı çıkarsa bu sefer tek tek maddelerin incelendiği bir genel kurul oturumu başlar. Eğer reddedilirse zaten yine reddedilmiş olur.
Maddeler tek tek incelendikten sonra bu sefer tümü hakkında oylamaya geçilir. Bu maddeler incelenirken siyasi parti grupları komisyonun kendisi ya da hükumet o maddelerle ilgili değişiklik önergesinde de bulunabilirler. Yani maddelerin şu şekilde değiştirilmesini teklif ediyoruz diye teklif sunuyorlar. Bu teklifler oylamaya tabi tutuluyor. Eğer oy çoğunluğu sağlanırsa madde o teklife göre düzenleniyor.
Kanunlara Kanun Niteliği Kazandıran İşlem
Kanun hakkındaki düzenleme talepleri sonuca bağlandıktan sonra kanunun bütünü hakkında oynamaya geçilir. Tümü hakkında yine oylamada Ret kararı çıkarsa reddedilmiş statüsüne geçer kanun. Kabul edildiğinde kanun niteliği kazanıyor. Bu teklife ya da tasarıya kanun niteliğini kazandıran işlemdir.
Onaylanma ve Yayımlanma Aşaması
Kanunun bütünü hakkında oynamaya geçildi, kabul edildi ve kanunlaştı. Sonrasında Meclis Başkanlığı’na sunuluyor. Meclis Başkanlığı bunun yayınlanması için cumhurbaşkanına gönderiyor. Cumhurbaşkanının önünde iki seçenek var. Ya 15 gün içerisinde bunu yayınlayacak ya da anayasaya aykırı gördüğü bir şey olabilir, ya da hükumet politikasına memleketin hayrına olmayacağım düşündüğü bir konu olabilir, yani yerindelik ve hukukilik açıdan uygun bulma hakkı var.
Burada belirtilen süreç Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 89. Maddesinde açıklanmaktadır. Madde 89’da şu ifadelere yer verilmektedir;
“Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gün içinde yayımlar.
Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tabi değildir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.
Anayasa değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır.”
Yani Cumhurbaşkanı uygun bulmuyorsa kanunu bir kereye mahsus olarak meclise geri gönderebilir gerekçeli bir şekilde. Meclis ya aynen kabul edebilir, hiçbir değişiklik yapmaksızın ya da cumhurbaşkanının gerekçelerini göz önünde bulundurarak bir değişiklik yapabilir. Eğer Aynen kabul etmişse bu şekilde tekrar cumhurbaşkanının önüne gelmişse artık cumhurbaşkanının onu geri gönderme ya da yayınlamama gibi bir yetkisi yoktur.
15 gün içerisinde resmi gazetede yayınlar.
Fakat meclise geri gönderdikten değişiklik yapılmışsa(meclisin yaptığı değişiklik) o zaman süreç yeniden başlar. Bu durumda cumhurbaşkanının bir kez daha geri gönderme yetkisi ile karşılaşıyoruz. Buradaki veto yetkisi geciktirici veto yetkisidir. Resmi gazetede yayınlanması kanun yürürlüğe girebilmesi açısından önemlidir.
Kanun nasıl yapılır sorusuna bu süreci açıklayarak ile cevap vermiş olduk.
Cumhurbaşkanı Hangi Kanunu Veto Edemez?
Cumhurbaşkanı onayına 2. defa sunulan kanun teklifleri ve bütün bütçe kanunları veto edilemezler. Aynen kabul edilmeleri gerekmektedir.
Cumhurbaşkanı Hangi Kanunu TBMM Geri Gönderemez?
Cumhurbaşkanı onayına 2. defa sunulan ilk halinde değişiklik yapılmamış kanun teklifleri ve bütün bütçe kanunları yeniden düzenlenmesi için meclise geri gönderilemez. Aynen onaylanması ve 15 gün içerisinde resmi gazetede yayımlanması gereklidir.
TBMM Tarafından Kabul Edilen Kanunları Cumhurbaşkanı Kaç Gün İçinde Yayımlar?
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları 15 gün içerisinde resmi gazetede yayımlar.